Η ηθική ηγεσία ως πηγή αξίας για την επιχείρηση

Του Κωνσταντίνου Ζιάβρα*

Σε περιόδους κρίσεων, όπως αυτή βιώνουμε σήμερα, γίνεται επιτακτικότερη από ποτέ, η ανάγκη επαναπροσδιορισμού των αξιών που καθοδηγούν τις ενέργειες των ηγετών των επιχειρήσεων. Αυτές οι αξίες είναι που θα τους βοηθήσουν να απαντήσουν αποτελεσματικά στις προκλήσεις ενός ραγδαία μεταβαλλόμενου επιχειρηματικού περιβάλλοντος.

Από τους επιχειρηματικούς ηγέτες απαιτείται, πλέον, να ικανοποιούν έναν αριθμό διαφορετικών απαιτήσεων και προσδοκιών. Αφενός, θα πρέπει να επιδείξουν μια ικανότητα επίτευξης σταθερών θετικών οικονομικών αποτελεσμάτων σε μια περίοδο ύφεσης, και αφετέρου, αυτό να επιτευχθεί μέσα σε ένα ηθικό πλαίσιο που να εγγυάται τη σταθερότητα της επιχείρησης και την κοινωνική και ηθική αποδοχή της.

Ο τρόπος που ο κάθε ηγέτης θα κατορθώσει να συγκεράσει τις δύο παραπάνω απαιτήσεις, κάθε φορά που θα βρεθεί μπροστά σε ένα σταυροδρόμι κρίσιμων αποφάσεων, θα καθορίσει, τελικά, και την ηθική του ποιότητα. Ο ηθικός ηγέτης κάθε φορά που θα βρεθεί αντιμέτωπος με ένα δίλημμα, θα διαλέξει να κάνει όχι μόνο αυτό που είναι σωστό, αλλά θα το κάνει και με το σωστό τρόπο.

Αυτό που θα προσπαθήσω να αποδείξω σε αυτή τη σύντομη ανάλυση είναι ότι : η ηθική ηγεσία δεν εντάσσεται στα πλαίσια μιας παλιομοδίτικης προσέγγισης της ηγεσίας του τύπου ‘πνεύμα και ηθική’, αλλά είναι μια ευκαιρία για δημιουργία αξίας για την εταιρία.

Περιγραφή του ηθικού ηγέτη

Αν θέλαμε να δώσουμε μια σύντομη περιγραφή του ηθικού ηγέτη, θα λέγαμε ότι είναι αυτός που αποφασίζει και ενεργεί με βάση τις ηθικές αξίες τις οποίες προσπαθεί να μεταλαμπαδεύσει στους ανθρώπους της επιχείρησης που ηγείται.

Ο ηθικός ηγέτης ως προσωπικότητα έχει ξεκάθαρες αξίες, είναι δίκαιος και ειλικρινής, έχει επικοινωνιακές ικανότητες, ενδιαφέρεται για τους άλλους και είναι αξιόπιστος.

Ο ηθικός ηγέτης ως επαγγελματίας πέραν από τα βασικά χαρακτηριστικά των ηγετών- όπως η δημιουργία ξεκάθαρου οράματος, η παρακίνηση, η έμπνευση- προσπαθεί να ενσταλάξει στην επιχείρηση που ηγείται την ηθική, μιλάει για τις αξίες, επικοινωνεί τον τρόπο που λαμβάνονται οι αποφάσεις, κρατάει τις υποσχέσεις του, επιβραβεύει την ηθική συμπεριφορά των εργαζομένων, επιπλήττει τους εργαζόμενους που καταστρατηγούν τα ηθικά στάνταρτ, είναι δίκαιος και ,τέλος, πάντα λαμβάνει υπόψη του την ηθική όταν παίρνει αποφάσεις.

Οι συνέπειες της έλλειψης Ηθικής Ηγεσίας

Το να ασκεί ένας ηγέτης με έντιμο τρόπο τα καθήκοντα του είναι ο σωστός τρόπος για να διοικεί κάποιος. Μέτοχοι, εργαζόμενοι και άλλες ομάδες ενδιαφερομένων, όπως οι προμηθευτές και η τοπική κοινωνία στην οποία δραστηριοποιείται η επιχείρηση, επιθυμούν και αξίζουν να απολαμβάνουν μιας ηθικής αντιμετώπισης.

Η αναγκαιότητα, όμως, της ηθικής ηγεσίας, μπορεί να γίνει πιο εμφανής από την ανάλυση των επιπτώσεων που υφίσταται μια επιχείρηση όταν αυτή απουσιάζει. Μερικές από αυτές οι επιπτώσεις είναι οι κάτωθι :

α) Η Κατάρρευση της εταιρικής κουλτούρας

Αν ένας ηγέτης δεν διοικεί με ηθικό τρόπο χάνει την αξιοπιστία του, και αν χάσει την αξιοπιστία του χάνει και την νομιμοποίηση από την οποία πηγάζει η ηγεσία.

Όταν ένας ηγέτης χάνει την νομιμοποίηση του, το υπόβαθρο στο οποίο στηρίζεται μια αποτελεσματική επιχείρηση καταρρέει δηλ. η εμπιστοσύνη, η δικαιοσύνη, η ισότητα και οι άλλες αξίες της εταιρίας. Ολοένα και περισσότεροι εργαζόμενοι θα ‘κατρακυλούν’ σε ανήθικες συμπεριφορές μέχρι του σημείου όπου οι κακές πρακτικές θα γίνουν νόρμες. Ως συνέπεια, το σύνολο της εταιρικής κουλτούρας θα καταρρεύσει.

β) Η Μείωση της αξίας των μετόχων

Πολλές εταιρίες είδαν την αξία των μετόχων τους να καταρρέουν ως αποτέλεσμα ηθικών προβλημάτων και των συνεπειών τους. Ο ρόλος των λεγόμενων ‘golden boys’ στην κατακρήμνιση της αξίας των τιμών πασίγνωστων πολυεθνικών εταιρειών και στη διαμόρφωση της καλπάζουσας χρηματοπιστωτικής κρίσης είναι ένα πρόσφατο χαρακτηριστικό παράδειγμα, χωρίς να ξεχνάμε και τις παλαιότερες υποθέσεις όπως της Enron ή της WorldCom.

Αν ένας ηγέτης δεν διέπεται από ηθικές αξίες είναι πιο εύκολο να υιοθετήσει αμφίβολες οικονομικές και επιχειρηματικές πρακτικές. Οι συνέπειες από την αποκάλυψη αυτών των πρακτικών, ειδικά, για τις εταιρίες που είναι εισηγμένες στο χρηματιστήριο, έχουν αποδειχθεί ολέθριες. Π.χ. εταιρίες είδαν τις τιμές των μετοχών τους να εκμηδενίζονται, κάτω από το βάρος αποκαλύψεων για δημοσίευση παραποιημένων λογιστικών στοιχείων.

γ) Η δυσφήμιση

Η επιχειρηματική ανευθυνότητα που επέδειξαν γνωστές εταιρίες, σε παγκόσμιο επίπεδο, τις τελευταίες δεκαετίες, τις έφεραν αντιμέτωπες με δικαστικές περιπέτειες και τους προκάλεσαν σημαντική δυσφήμιση και βλάβη. Χρειάζονται είκοσι χρόνια για να οικοδομηθεί η φήμη μιας εταιρίας και πέντε λεπτά για να καταστραφεί, σύμφωνα με τον Warren Buffett.

Ως συνέπεια των παραπάνω, σήμερα, εμφανίζεται μια αυξανόμενη τάση εκ μέρους των ηγετών και των επιχειρήσεων να κοιτούν πέρα από το στενό συμφέρον των μετόχων. Το ενδιαφέρον, για το συμφέρον άμεσα ενδιαφερομένων ομάδων όπως οι εργαζόμενοι, οι προμηθευτές, οι πελάτες και το ευρύ κοινό, εντάσσεται στα πλαίσια μιας κοινωνικά υπεύθυνης συμπεριφοράς της εταιρίας, που τείνει να καταλαμβάνει πλέον μεγαλύτερη προτεραιότητα στα θέματα ημερήσιας διάταξης του μάνατζμεντ.

δ) Η μη δυνατότητα προσέλκυσης ταλαντούχων εργαζομένων

Όταν γίνει γνωστό ότι μια εταιρία καταφεύγει σε ανήθικες πρακτικές μπορεί να ξεφύγει από το νόμο, αλλά είναι σίγουρο ότι θα είναι πολύ δύσκολο να προσελκύσει ταλαντούχους εργαζόμενους. Τα καλά και ταλαντούχα στελέχη δεν αρέσκονται να απασχολούνται σε επιχειρήσεις, όπου δεν τηρούνται σαφείς κανόνες και δεν υφίσταται σεβασμός στις αξίες.

ε) Η διόγκωση του κανονιστικού περιβάλλοντος

Όταν στις επιχειρήσεις εμφανίζονται φαινόμενα ανήθικης συμπεριφοράς, η αναγκαιότητα για ένα περισσότερο κανονιστικό περιβάλλον μεγαλώνει, γεγονός που δυσκολεύει όλες τις εταιρίες που δραστηριοποιούνται στην οικονομία και αυξάνει το κόστος λειτουργίας τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα σκάνδαλα τύπου Enron στις Η.Π.Α. που προκάλεσαν την ψήφιση του νόμου Sarbane – Οxley και ειδικά του άρθρου 404.

Η Ηθική Ηγεσία ως πηγή αξίας για την επιχείρηση

Δεν είναι μόνο ηθικά σωστό να διοικεί κάποιος με δικαιοσύνη, αξιοπιστία και διαφάνεια, είναι και οικονομικά συμφέρον. Το να κερδίσει μια επιχείρηση την εμπιστοσύνη των πελατών και των εργαζομένων της δεν είναι μόνο ένα ηθικό ζητούμενο, αλλά μια αξία που θα βοηθήσει την εταιρία να επιβιώσει στο σύγχρονο ανταγωνιστικό περιβάλλον.

Οι θετικές επιπτώσεις από την υιοθέτηση μιας ηθικής συμπεριφοράς είναι οι παρακάτω :

α) Η δημιουργία έμπιστων και ευχαριστημένων εργαζομένων

Εξασκώντας ηθική ηγεσία οι ηγέτες εμπνέουν και δημιουργούν εμπιστοσύνη στους εργαζόμενους σε όλα τα επίπεδα της επιχείρησης. Δημιουργούν ένα κλίμα, μια κουλτούρα και τις συνθήκες εκείνες που θα επιτρέψουν στους εργαζομένους, να συμβάλλουν αποτελεσματικά στην απόδοση της εταιρίας. ΄Ίσως είναι ένας δύσκολος και μακρύς δρόμος, αλλά το αποτέλεσμα αξίζει τον κόπο.

Έρευνα το 2002 στις Η.Π.Α. έδειξε ότι οι επιχειρήσεις που δημιουργούν πιστό προσωπικό, αφενός ελαχιστοποιούν τον κίνδυνο να παρουσιαστούν φαινόμενα διαφθοράς, και αφετέρου, έχουν περισσότερες πιθανότητες να επικρατήσουν στο επιχειρησιακό ανταγωνισμό.

Αντίθετα, όταν οι εργαζόμενοι σε μια επιχείρηση δεν είναι ευχαριστημένοι και συνδεδεμένοι με την εταιρία που εργάζονται, τότε αποδείχθηκε ότι, είναι αρκετά πιθανό, να έχουν μια πολύ κακή άποψη για αυτούς που διοικούν την εταιρία. Ως συνέπεια, αυτοί οι εργαζόμενοι, όχι μόνο, θα κάνουν κακό στην παραγωγικότητα και, τελικά, στο οικονομικό αποτέλεσμα της εταιρίας, αλλά και θα διαχύσουν αμφιβολία και καχυποψία σε όλο το εργατικό δυναμικό.

β) Η δημιουργία καλής φήμης

Για να εμπεδωθεί και να αναπτυχθεί η φήμη και η εμπιστοσύνη σε μια επιχείρηση και σε ένα εμπορικό σήμα, ένας από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους είναι μέσω της διαφάνειας, της παροχής πληροφοριών και της καλής διακυβέρνησης. Η φήμη μιας επιχείρησης την ξεχωρίζει από τις ανταγωνίστριές της και αποτελεί ένα από τα ανταγωνιστικά της πλεονεκτήματα.

γ) Η Ευκαιρία για διαφοροποίηση

Η ηθική ηγεσία είναι μια καλή ευκαιρία για να διαφοροποιηθεί κάποιος από τον ανταγωνισμό και να προσθέσει αξία στο εμπορικό σήμα και στην επιχείρηση που ηγείται. Το παράδειγμα της εταιρίας Bodyshop είναι χαρακτηριστικό.

δ) Η προσέλκυση καλών προμηθευτών

Οι εταιρίες με ξεκάθαρες αξίες και στόχους έχουν μεγαλύτερη ευκολία να προσελκύουν προμηθευτές που παρέχουν προϊόντα σταθερής και υψηλής ποιότητας.

ε) Οι αυξημένες οικονομικές επιδόσεις

Ή δημιουργία μιας ηθικής επιχείρησης είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για να οικοδομηθεί ένα ευνοϊκό επιχειρηματικό περιβάλλον στο οποίο η επιχείρηση θα απολαμβάνει της εμπιστοσύνης των μετόχων, των εργαζομένων, των πελατών και των άλλων ομάδων ενδιαφερόμενων. Η οικονομική απόδοση της αξιοπιστίας είναι υψηλή, για τους ηγέτες που θα επενδύσουν σε αυτή.

Έρευνες έχουν δείξει ότι εταιρίες που από το 1990 εφαρμόζουν τον ηθικό έλεγχο δίνοντας έμφαση πέρα από την οικονομική και στην περιβαλλοντολογική και κοινωνική σταθερότητα, έχουν υψηλότερες αποδόσεις από τις άλλες εταιρίες του δείκτη S & P 500.

Σήμερα κολοσσιαίες πολυεθνικές εταιρίες μετά τις δικαστικές ,και όχι μόνο, περιπέτειες που είχαν στο παρελθόν, είναι σήμερα πρωτοπόροι της ηθικής και κοινωνικής υπευθυνότητας.

Προτάσεις για την δημιουργία μιας ηθικής επιχείρησης

Η ηθική ηγεσία, φυσικά, δεν είναι κάτι απλό. Έχει να κάνει και με την προσωπικότητα του κάθε ηγέτη. Ούτε είναι αυτόματη η διαδικασία, μετατροπής μιας επιχείρησης σε ηθική και κοινωνικά υπεύθυνη.

Για τη δημιουργία μιας επιχείρησης που θα κυριαρχεί η εμπιστοσύνη και η υπευθυνότητα, ο ηγέτης θα πρέπει να δημιουργήσει ένα περιβάλλον στο οποίο οι αποφάσεις που θα λαμβάνονται θα είναι εναρμονισμένες με ένα πλαίσιο αξιών. Η ύπαρξη ξεκάθαρων προτύπων λειτουργίας και συμπεριφοράς θα αποτελεί την πυξίδα που θα κατευθύνει τους εργαζόμενους προς την ηθική συμπεριφορά. Στις Η.Π.Α. πολλές εταιρίες δημιουργούν κώδικες δεοντολογίας οι οποίοι αποτελούν τα δομικά χαρακτηριστικά της αποδεκτής συμπεριφοράς.

Τι μπορεί, λοιπόν, να κάνει ένας ηγέτης για να ενθαρρύνει την ηθική συμπεριφορά στην επιχείρηση που διοικεί;

Πρώτον, οι αξίες και οι στόχοι μιας επιχείρησης πρέπει να είναι ξεκάθαροι και γνωστοί σε όλους. Όλοι οι εργαζόμενοι σε έναν οργανισμό πρέπει να γνωρίζουν τι είναι αποδεκτό και τι όχι. Δεν θα πρέπει να υπάρχει κενό μεταξύ γνώσης σχετικά με αυτό που πρέπει να γίνει και πραγματικής δράσης.

Δεύτερον, οι ηγέτες μιας επιχείρησης πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί στο ποιοι προσλαμβάνονται σε μια εταιρία. Ίσως, εκτός από τις ικανότητές τους, οι υποψήφιοι σε μια επιχείρηση θα πρέπει να αξιολογούνται και για τις αξίες τους. Η μακροχρόνια επιτυχία μιας επιχείρησης εξαρτάται και από το να τοποθετήσεις τους σωστούς ανθρώπους στη σωστή θέση. Το να επιλέξει μια εταιρία ανθρώπους που μοιράζονται τις ίδιες αξίες με την εταιρία που θα εργαστούν είναι σημαντικό για να οικοδομηθεί μια ηθική κουλτούρα στην εταιρία και να υπάρξει μακροχρόνια επιχειρηματική επιτυχία.

Τρίτον, το νέο προσωπικό πρέπει να κοινωνικοποιηθεί στο περιβάλλον της επιχείρησης, έτσι ώστε να υιοθετήσει τις αξίες του. Μια καλή ευκαιρία είναι τα προγράμματα ένταξης του νέου προσωπικού. Ένας τρόπος για να προωθηθεί η ηθική συμπεριφορά των νέων εργαζομένων στην επιχείρηση, είναι να ακούν τους παλαιότερους managers να αναλύουν τις αξίες της εταιρίας και, πολύ περισσότερο, να πράττουν σύμφωνα με αυτές.

Τέταρτον, η υπευθυνότητα και η υπενθύμιση είναι σημαντικά για να μπουν σε εφαρμογή οι ηθικές αξίες. Τα συστήματα και η διαδικασίες πρέπει να υπενθυμίζουν στους ανθρώπους τις υποχρεώσεις τους και να τους βοηθούν να συνδέουν τα λόγια με τα έργα. Σε εταιρίες με αξιοπιστία τα λόγια με τα έργα συνδέονται. Όταν οι αξίες κατευθύνουν την συμπεριφορά, η ταύτιση λόγων και έργων προωθεί την δημιουργία μιας ηθικής κουλτούρας.

Πέμπτον, ο τρόπος που προσδιορίζεται η επιτυχία σε μια επιχείρηση είναι πολύ καθοριστικός. Αν η επιτυχία ορισθεί μόνο σε επίπεδο οικονομικών αποτελεσμάτων, χωρίς την περιγραφή του ηθικού πλαισίου, τότε οι εργαζόμενοι είναι πιθανό να χρησιμοποιήσουν μη ηθικούς τρόπους για να τα επιτύχουν. Και πάλι το παράδειγμα των ‘golden boys’ είναι χαρακτηριστικό.

Τέλος, ένας από τους καλύτερους τρόπους για να ασκήσει θετική επίδραση, ένας ηγέτης στην ηθική συμπεριφορά των άλλων, είναι να κατανέμει δίκαια τους πόρους της επιχείρησης. Ο τρόπος που οι άνθρωποι, τα κεφάλαια, τα πάγια και ο χρόνος κατανέμονται σε μια επιχείρηση από τους διοικούντες, δημιουργεί την αντίληψη της δικαιοσύνης και της ισότητας ή το αντίθετο.

Συμπέρασμα

Συμπερασματικά, η υιοθέτηση μιας ηθικής και κοινωνικά υπεύθυνης πολιτικής, εκ μέρους μιας επιχείρησης, μόνο θετικά αποτελέσματα μπορεί να επιφέρει μακροπρόθεσμα για την αξία της επιχείρησης. Αντιθέτως η υιοθέτηση μιας ανήθικης και κοινωνικά ανεύθυνης πολιτικής μπορεί ακόμη και να διαγράψει μια επιχείρηση από τον επιχειρηματικό χάρτη. Η ηθική ηγεσία δεν είναι πολυτέλεια, αλλά αναγκαιότητα για την οικονομική μακροβιότητα μιας επιχείρησης.

* Ο Κωνσταντίνος Ζιάβρας έχει σπουδάσει Οικονομικά και έχει κάνει μεταπτυχιακά στις Διεθνείς και Ευρωπαϊκές σπουδές, καθώς και στην Διοίκηση Επιχειρήσεων (M.B.A), είναι συντονιστής της ομάδας Οικονομικής πολιτικής των ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΏΝ. Σήμερα εργάζεται ως Οικονομικός Διευθυντής.