Η θεωρία του Irving Fisher για την κρίση

Του Κωνσταντίνου Χ. Ζιάβρα*

Η καλπάζουσα χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση  έχει προκαλέσει ‘πονοκέφαλο’ στις  κεντρικές τράπεζες όλου του κόσμου, καθώς τις φέρνει αντιμέτωπες με δυσεπίλυτα προβλήματα.

Μερικούς μήνες πρίν η FED δήλωνε πως δεν επρόκειτο  να προχωρήσει σε αγορά ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου ως μέτρου που θα διοχέτευε ρευστότητα στην αγορά και θα χρηματοδοτούσε τα  δημόσια ελλείμματα. Όμως, η αντίστοιχη επιτυχία του μέτρου στη Μεγάλη Βρετανία, κατόπιν της υιοθέτησή του από την Τράπεζας της Αγγλίας, έχει αναγκάσει την κεντρική τράπεζα των Η.Π.Α. να επανεξετάσει τη θέση της στο συγκεκριμένο ζήτημα.

Όμως,  και η κεντρική τράπεζα της Ιαπωνίας έχοντας μάθει από τα λάθη της κατά τη διάρκεια της ‘χαμένης δεκαετίας’  του 1990,  υιοθετεί μια πιο χαλαρή νομισματική πολιτική και ανακοίνωσε την αύξηση της  αγορά ομολόγων του Ιαπωνικού δημοσίου ως μέτρου αντιμετώπισης της κρίσης.

Η ΕΚΤ, παρότι  δεν έχει την αρμοδιότητα να αγοράζει ομόλογα από επιχειρήσεις ή από κυβερνήσεις, αποκάλυψε δια στόματος του κ. Παπαδήμου πως ίσως «η Κεντρική Τράπεζα αγοράσει ομόλογα του ιδιωτικού τομέα από τη δευτερογενή αγορά για να ενισχύσει τη ρευστότητά της και να μειώσει το κόστος χρηματοδότησης» των εταιρειών. Παρόλα αυτά, μέχρι σήμερα,  η  ΕΚΤ ακολουθεί μια ποιο συντηρητική πολιτική και παρά το μηδενικό πληθωρισμό στην Ευρωζώνη, δεν φαίνεται  διατεθειμένη να ακολουθήσει το παράδειγμα της Fed και της ΤτΑ και να αυξήσει υπέρμετρα την ποσότητα χρήματος στην Ευρωπαϊκή οικονομία.

Ο συγκεκριμένος τρόπος  ενίσχυσης της νομισματικής κυκλοφορίας – που στην ουσία αποτελεί το σύγχρονο ανάλογο του τυπώματος χρήματος- σε συνδυασμό με την ανησυχία του ΔΝΤ το οποίο ανακοίνωσε στα μέσα Μαρτίου ότι υπάρχει πραγματικός κίνδυνος αποπληθωρισμού στις ΗΠΑ και την Ιαπωνία και μικρότερος στην Ευρώπη,  επαναφέρει στη μνήμη μας την ανάλυση του διαπρεπή Αμερικανού νεοκλασσικού οικονομολόγου Irving Fisher (1847- 1947) για τη σχέση ‘χρέους- αποπληθωρισμού’ κατά την  κρίση του 1929.

Ο   Fisher σε άρθρο του που δημοσίευσε το 1933 με τίτλο ‘The Dept-Deflation theory of Great Depression’ εξήγησε τον οικονομικό μηχανισμό ο οποίος μπορούσε να οδηγήσει σε μια μεγάλη ύφεση, όπως αυτή που βίωσαν οι Η.Π.Α. μεταξύ του  1929 και του 1933. Δυστυχώς, όμως, λόγω της αποτυχίας μιας εταιρείας που είχε δημιουργήσει ο ίδιος και των ατυχών εκτιμήσεων του για την χρηματιστηριακή κρίση του 1929, ο Fisher έχασε σημαντικό μέρος της ακαδημαϊκής του φήμης, γεγονός που έκανε να περάσει, σχεδόν, απαρατήρητη η ανωτέρω ανάλυση. Η θεωρία του ‘χρέους- αποπληθωρισμού’ επανήλθε στη δημοσιότητα τη δεκαετία του 1980. Η ανωτέρω θεωρία υποστήριζε πως το κύριο πρόβλημα της αμερικανικής οικονομίας, κατά την περίοδο της μεγάλης ύφεσης, ήταν ο αποπληθωρισμός, καθότι οδηγούσε σε αύξηση του χρέους το οποίο αποτιμάτο σε δολάρια.

Ο Fisher υποστήριξε πως εφόσον, το χρέος αποτιμάται σε χρήμα, μια αύξηση της πραγματικής αξίας του χρήματος που προέρχεται από την πτώση των τιμών, αυξάνει  το πραγματικό χρέος των νοικοκυριών, των επιχειρήσεων και του κράτους. Οι οφειλέτες για να ανταπεξέρθουν στο αυξημένο πραγματικό χρέος τους οδηγούνται  σε πώληση των περιουσιακών τους στοιχείων.  Το  γεγονός, όμως αυτό,  με τη σειρά του, δημιουργεί υπερπροσφορά στην αγορά και άρα μείωση της τιμής των περιουσιακών στοιχείων. Παράλληλα, οι επιχειρήσεις περικόπτουν τις δαπάνες τους, κάτι που οδηγεί σε μείωση του εισοδήματος των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων.

Έτσι, το εισόδημα των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών στο σύνολο της οικονομίας μειώνεται.

Με τα εισοδήματα να  μειώνονται, η συνολική ζήτηση στην οικονομία συρρικνώνεται, προκαλώντας την πτώση της οικονομικής δραστηριότητας και των κερδών. Η μειούμενη ζήτηση συμπιέζει περισσότερο τις τιμές, προκαλώντας ξανά την αύξηση του πραγματικού χρέους. Έτσι, η οικονομία εισέρχεται σε ένα φαύλο κύκλο μειούμενων τιμών και αυξανόμενου χρέους. Άρα, η προσπάθεια να μειωθούν τα κόστη για   να μειωθεί το χρέος οδηγεί σε χρέος μεγαλύτερης αξίας.

Η πρόταση του διαπρεπή Αμερικανού οικονομολόγου  επικεντρώθηκε στην εξής άποψη:   Μια αύξηση της νομισματικής κυκλοφορίας θα επέφερε αύξηση του πληθωρισμού, γεγονός που  θα αντιμετώπιζε το φαύλο κύκλο των μειούμενων   τιμών  και του αυξανόμενου χρέους.  Η άνοδος των τιμών θα μείωνε το πραγματικό χρέος και θα ανέστρεφε τον κύκλο χρέους- αποπληθωρισμού παρέχοντας ανακούφιση στην οικονομία.

Παρότι δεν έχουμε εισέλθει σε μια περίοδο αποπληθωρισμού, υπό την έννοια μιας παρατεταμένης περιόδου αρνητικού πληθωρισμού που μπορεί να πλήξει την οικονομία μακροπρόθεσμα, το μέτρο της ενίσχυσης  της ρευστότητας, μέσω της αγοράς κρατικών ομολόγων,   που έλαβε η Τράπεζας της Αγγλίας, το οποίο  τείνει να υιοθετηθεί και από άλλες κεντρικές τράπεζες, μας θυμίζει πως η θεωρία του Irving Fisher για τη σχέση ‘χρέους – αποπληθωρισμού’ μας παρέχει  ακόμη χρήσιμα συμπεράσματα  για την αποφυγή μιας παρατεταμένης  ύφεσης.

*Ο κ. Ζιάβρας  είναι ο Συντονιστής της ομάδας Οικονομικής πολιτικής των Δημοκρατικών, έχει σπουδάσει Οικονομικά και έχει κάνει  μεταπτυχιακά στις Διεθνείς και Ευρωπαϊκές σπουδές, καθώς και στην Διοίκηση Επιχειρήσεων (M.B.A). Σήμερα εργάζεται ως Οικονομικός  Διευθυντής.