Ιστοχώρος πολιτικής ανάλυσης και διαλόγου
Του Δημοσθένη Κυριαζή*
Στους ανθρώπους που έζησαν και ζουν σε αυτόν εδώ τον τόπο έχουν αναπτυχθεί σε μεγάλο βαθμό, σε μεγαλύτερο από αυτόν των άλλων λαών, δύο σημαντικά και αντιφατικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα: Η πονηρή νοοτροπία και η δημοκρατική νοοτροπία.
Η πονηρή νοοτροπία
Στα λεξικά της Ελληνικής Γλώσσας ως πονηρή νοοτροπία, ως πονηριά, ορίζεται: «Η ικανότητα κάποιου να επιτυγχάνει τον στόχο του με τεχνάσματα συχνά όχι τίμια, που περιέχουν δόλο, εξαπάτηση, παραπλάνηση»[1].
Ιδιαίτερο όμως ενδιαφέρον παρουσιάζει ένας άλλος ορισμός, που διάβασα πριν από πολλά χρόνια σε άρθρο ενός Άγγλου δημοσιογράφου, ο οποίος επισκέφτηκε την Ελλάδα και έγραψε ένα ρεπορτάζ με τις εντυπώσεις του για την πονηρή νοοτροπία των Ελλήνων. Στο ρεπορτάζ αυτό ο φλεγματικός και έξυπνος Άγγλος έγραφε περίπου τα εξής: «Προσπάθησα να καταλάβω τι σημαίνει η λέξη πονηρός και για αυτό κατάφυγα σε λεξικά. Όμως δεν βρήκα ένα ορισμό που να εξηγεί όλα όσα έβλεπα. Τελικά κατάλαβα πως οι Έλληνες λένε πονηρό αυτόν που χρησιμοποιεί τις όποιες δυνάμεις διαθέτει για το ίδιο όφελος. Πονηρός δεν είναι ο έξυπνος, για αυτό οι Έλληνες έχουν και τη λέξη κουτοπόνηρος».
Πράγματι, αν το καλοπροσέξετε, όλες οι αποφάσεις των πονηρών στοχεύουν στη μεγιστοποίηση του ιδίου οφέλους. Το όφελος του κοινωνικού συνόλου, το λογικό, το έντιμο, το δίκαιο, είναι λέξεις που λέγονται ηχηρά από τους πονηρούς, αλλά δεν αποτελούν κριτήριο των αποφάσεων τους. Κριτήριο είναι μόνο το ίδιο όφελος.
Πονηρός για παράδειγμα, είναι αυτός, που κάνοντας διάφορες τυπικά νόμιμες κομπίνες καταφέρνει: Να πληρώνεται από το Δημόσιο χωρίς να εργάζεται, να μη πληρώνει τους φόρους του, να μη πηγαίνει στρατιώτης αν και δεν έχει πραγματικούς λόγους απαλλαγής, να αγωνίζεται για το ίδιον όφελος και να ισχυρίζεται ότι αγωνίζεται για το όφελος του κοινωνικού συνόλου.
Η πονηρή νοοτροπία των Ελλήνων, όπως ορίσθηκε προηγουμένως, παραπέμπει σε καταστάσεις κινδύνου και πανικού, όπου ισχύει η αρχή: «Ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Τα βιώματα των νεότερων Ελλήνων από την Τουρκική σκλαβιά και από αυταρχικές κυβερνήσεις –ας μη ξεχνάμε ότι μέχρι τον 18ον αιώνα υπήρχαν μόνο αυταρχικές κυβερνήσεις – εξηγούν την ανάπτυξη αυτής της νοοτροπίας. Όμως αυτή η νοοτροπία υπήρχε και στην αρχαία Ελλάδα , όπως σχετικά αναφέρεται στα ποιήματα του Ομήρου. Ο Οδυσσέας για παράδειγμα, χρησιμοποίησε πονηριά – τον Δούρειο Ίππο – για την άλωση της Τροίας.
Η δημοκρατική νοοτροπία
Με τον όρο «δημοκρατική νοοτροπία» εννοούμε την υψηλή εκτίμηση, αγάπη και σεβασμό για την ατομική εξουσία όλων των ανθρώπων· για την πίστη στην ισοκρατία των πολιτών και την διασφάλιση σε αυτούς ίσων ευκαιριών και ίσων μεριδίων του κοινωνικού οφέλους. Η σημερινή νοοτροπία διασφάλισης εξουσίας και οφέλους σε ένα μικρό υποσύνολο πολιτών, στους ημετέρους, δεν είναι δημοκρατική νοοτροπία. Είναι μία ολιγαρχική νοοτροπία, που συνιστά τη βαθύτερη αιτία ανάπτυξης και συντήρησης της πονηρής νοοτροπίας.
Είναι ευνόητο ότι η δημοκρατική νοοτροπία μιας κοινωνίας, επιβιώνει τότε και μόνο τότε όταν η πλειονότητα των πολιτών έχει τη λογική βεβαιότητα ή έστω τη δογματική πίστη, πως οι άνθρωποι δεν πρέπει να ξεχωρίζουν την ιδιωτική από τη δημόσια ζωή τους, όπως δεν την ξεχώριζαν οι πολίτες της Αθηναϊκής Δημοκρατίας[2].
Από τα παραπάνω, γίνεται φανερό ότι πονηρή νοοτροπία και δημοκρατική νοοτροπία δεν είναι δυνατό να συνυπάρχουν, γιατί έχουν εκ διαμέτρου αντίθετους στόχους. Η πρώτη έχει σαν στόχο το ίδιον όφελος και η δεύτερη το όφελος του κοινωνικού συνόλου. Δημιουργείται έτσι το εύλογο ερώτημα: Πως τα κατάφεραν οι πονηροί Έλληνες να αναπτύξουν το πολίτευμα της Δημοκρατίας; Πώς τα κατάφεραν να κάνουν την Ελλάδα το λίκνο της Δημοκρατίας;
Στο δύσκολο αλλά βασικό αυτό ερώτημα υπάρχει μόνο η ακόλουθη, λογική και εκ πρώτης όψεως παράλογη, απάντηση: Η δημοκρατική νοοτροπία και η πονηρή νοοτροπία, είναι κατά βάθος τα δύο πρόσωπα της ίδιας νοοτροπίας, της ίδιας οντότητας[3]. Μοιάζουν με ένα νόμισμα που στη μία πλευρά του είναι γραμμένη η λέξη δημοκρατία και στη άλλη η λέξη πονηριά.
Εδώ και 5000 χρόνια, από τα ηρωικά χρόνια των ποιημάτων του Ομήρου, οι Έλληνες αγάπησαν την ατομική τους εξουσία και κατ’ επέκταση τη δημοκρατία, περισσότερο από τους άλλους λαούς . Επειδή όμως πολλές φορές η εξουσία τους αυτή περιορίσθηκε, ή επιχειρήθηκε να περιορισθεί, από μη δημοκρατικά συστήματα, ανέπτυξαν ένα μηχανισμό προστασίας της. Την πονηρή νοοτροπία.
Αυτή η νοοτροπία, που στη αρχή είχε στόχο την προστασία των ταυτισμένων συμφερόντων του ατόμου και του συνόλου, δηλαδή την προστασία της δημοκρατίας, με τα χρόνια μεταλλάχθηκε και εξελίχθηκε σε βιολογικό χαρακτηριστικό προστασίας μόνο των ατομικών συμφερόντων. Αυτή η μεταλλαγμένη νοοτροπία είναι καταχωρημένη στο DNA των σημερινών Ελλήνων.
Αν αυτή η συναισθηματικής νοημοσύνης ρομαντική θεωρία ισχύει, τότε υπάρχει ελπίδα οι Έλληνες να αναποδογυρίσουν το νόμισμα με τα δύο πρόσωπα. Να ξαναποκτήσουν την κλεμμένη ατομική τους εξουσία, να ακυρώσουν την πονηρή νοοτροπία τους και να αναγεννήσουν την γνήσια δημοκρατική νοοτροπία, που υπήρχε τα παλιά τα χρόνια.
Αν οι Έλληνες δεν καταφέρουν να ακυρώσουν την πονηρή νοοτροπία τους, τότε το μέλλον τους είναι πολύ ζοφερό.
Να τι περίπου έλεγε για το θέμα αυτό ο φλεγματικός Άγγλος: «Οι Έλληνες μοιάζουν σαν να χορεύουν συρτάκι έχοντας ο ένας το χέρι του στην τσέπη του διπλανού του και ενώ χορεύουν ο ένας κλέβει τον άλλον χωρίς στενοχώριες, τύψεις και αναστολές. Από την πονηριά τους οι Έλληνες αργά ή γρήγορα θα αυτοκαταστραφούν. Για να επιβιώσουν υπάρχει μόνο ένας τρόπος. Να ξεριζώσουν αυτή τη νοοτροπία και να διαγράψουν από τα λεξικά τους τη λέξη πονηρός».
Οι Έλληνες είναι οι άνθρωποι στο DNA των οποίων έχει καταχωρηθεί η βιολογική ιδιότητα με τα δύο πρόσωπα. Το της πονηρής και δημοκρατικής νοοτροπίας. Σήμερα η δημοκρατική νοοτροπία είναι κρυμμένη κάτω από την ιδιαίτερα επικίνδυνη νοοτροπία του πονηρού.
Παρά ταύτα δεν θα ήταν ασύμβατο με την ιστορία των Ελλήνων, να κάνουν για μια ακόμη φορά ένα θαύμα: Να ξαναζωντανέψουν τις αρχές της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, προσαρμοσμένες προφανώς στα κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά και τεχνολογικά δεδομένα του 21ου αιώνα. Να πραγματοποιήσουν, την Αναγέννηση της Δημοκρατίας.
Η ψηφιακή τεχνολογία της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών, του Internet, είναι ένα σημαντικό εργαλείο και μια μεγάλη ευκαιρία για μια τέτοια αναγέννηση. Είναι μια μεγάλη ευκαιρία για την ίδρυση και λειτουργία μιας καινούργιας Ψηφιακής Πνύκας, στην οποία θα μετασχηματισθεί η πονηρή νοοτροπία σε δημοκρατική νοοτροπία· σε νοοτροπία ταύτισης του ατομικού και του κοινωνικού οφέλους. Μακάρι να ισχύσει και στην παρούσα περίπτωση αυτό που γράφει ο μεγάλος Νίκος Καζαντζάκης στο βιβλίο του « Αναφορά στον Γκρέκο»:
«Ποιο αληθινό και από την αλήθεια είναι τα παραμύθια».
[2] Για τους πολίτες της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, «η δημόσια ζωή ήταν τόσο βαθειά δεμένη με τη δημόσια ζωή, που δύσκολα μπορούσες να την ξεχωρίσεις». Μωρίς Κρουαζέ της Γαλλικής Ακαδημίας. «Ο Πολιτισμός της αρχαίας Ελλάδος».
[3] Δ. Κυριαζής «Η Αναγέννηση της Δημοκρατίας». Εκδόσεις Πατάκη 2002.
* Φυσικός, Ηλεκτρονικός, πρώην Γενικός Διευθυντής Αναπτύξεως του ΟΤΕ, μέλος του ΠΣ των Δημοκρατικών. Ασχολήθηκε με την αλληλεπίδραση ψηφιακής τεχνολογίας – δημοκρατίας και έγραψε τα βιβλία: «Η Αναγέννηση της Δημοκρατίας», «Η Άμεση Δημοκρατία στην Τηλέρια» και «Ψηφιακή Δημοκρατία» ( Εκδόσεις Πατάκη 2002, Πατάκη 2005 και Ένωσης Ελλήνων Φυσικών 2009).
Δούρειος Ίππος 
Οι ηγέτες και ο λαός
Του ιστορικού συγγραφέα Ματθαίου Χ. Ανδρεάδη
Απ΄την αρχή του κοινοβουλευτισμού στη χώρα μέχρι σήμερα, ισχύει
αυτό που έλεγε ο Εμμ.Ροϊδης,οτι δηλαδή οι πλείστοι των Ελλήνων « δια το αμέριμνον και εύκολον του υπαλληλικού βίου,κατά θαυμαστήν συμφωνίαν θέλουν το αυτό πράγμα: Να τρέφονται δαπάνη του δημοσίου»,καταφεύγοντας στο «γκουβέρνο».Οι λόγοι ήσαν εξαρχής εγγενώς κοινωνικοοικονομικοί.
Και θ΄άξιζε,ασφαλώς, να διερευνηθούν αυτοί οι λόγοι,ένεκα των
οποίων οι νεοέλληνες, στην πλειοψηφία τους, έχουν, από συστάσεως του
νεοελληνικού κράτους, μάθει να καταφεύγουν, ως πελάτες, στον εκάστοτε κατέχοντα την εξουσία κομματάρχη, τον οποίο έκτοτε θεωρούν ως
εχέγγυο της επαγγελματικής τους ασφάλειαςκατα κύριο λόγο.
Σήμερα,ωστόσο,ο παμπάλαιος αυτός «δοβλετισμός»,μπορεί άραγε να θεωρηθεί οτι έπαψε να είναι ο κύριος σκοπός των απογόνων του καταγωγικού αυτού «γκουβερνισμού»;
Δηλαδή,η μεγάλη πλειοψηφία των ψηφοφόρων που υποστηρίζουν τον μεταπολιτευτικό δικομματισμό μέχρι σήμερα, το πράττουν αυτό γιατί έχει απεξαρτηθεί απ΄την επιθυμία προσκόλλησης στις υπηρεσίες του κράτους, κατά κύριο λόγο,στη διοίκηση, γενικά,και στους κρατικούς οργανισμούς και συναφείς υπηρεσίες,ή αντίθετα τον στηρίζει και μάλιστα πιο έντονα τώρα, λαμβανομένου υπ΄όψη του συνεχώς αυξανόμενου ρεύματος των χιλιάδων αδιόριστων, πτυχιούχων και μη, αφού η ιδιωτική οικονομία χειμάζεται με συνέπεια οι θέσεις εργασίας στον ιδιωτικό τομέα να μειώνονται καθεμέρα ;
Αν παλαιότερα οι ψηφοφόροι του είδους αυτού είχαν το ελαφρυντικό της καταφυγής στους κρατούντες κομματικούς φορείς για τον ίδιο λόγο και καθ΄όμοιο τρόπο με τον οποίο κατάφευγε, τότε,ο ασθενής στον «κομπογιαννίτη»,όταν δεν υπήρχε ή δεν μπορούσε γιατρός να τον θεραπεύσει,σήμερα,πόσοι άραγε είναι αυτοί που νομίζουν ότι, έτσι θα ζουν, χωρίς τίμημα, όχι πια αμέσα στο κράτος, αλλά θα σιτίζονται απ΄το κράτος, το οποίο μάλιστα έχει πάψει να είναι και ενοχλητικό ως μη επιτάσσον,πλεόν,ούτε επιτρέπον ή απαγορεύον, αλλά απλώς παρέχον,μόνο;.
Βέβαια κατά τον πολυετή κομματικό μας βίο μεγάλες μερίδες του λαού, πολλές φορές εξαπατήθηκαν και διαβουκολήθηκαν από δημαγωγούς και λαοπλάνους. Μεγαλόστομες αρχές αποδείχθηκαν κίβδηλες στην πράξη και απατηλές.Η άσκηση του πολιτικού και κομματικού παιγνιδιού,για δεκαετίες, δεν συνέβαλε στην εξύψωση των πολιτικών ηθών, αντιθέτως μετέβαλε την Ελλάδα «εις πανδαιμόνιον διχονοίας και κομματικών παθών, των οποίων αρχή και τέλος ήτο η αχαλίνωτος και ανερυθρίαστος ιδιοτέλεια», όπως έχει λεχθεί, που δε άφησε τον τόπο να ορθοποδήσει.
Με αποτέλεσμα να παγιωθούν νοσηρές, βίαιες και άνομες καταστάσεις και οι νεοέλληνες, στην πλειοψηφία τους, από παλαιά ως τα σήμερα, να μιμούνται τους άρχοντές τους (κατά την προς Νικοκλέα Ισοκράτεια παραίνεση) μη διστάζοντας (αφού οι ηγέτες τους παρουσιάζουν τα συμπτώματα αυτά μεταξύ των οποίων και της διαφθοράς και παραλυσίας), να κάνουν τα ίδια, να εμφανίζουν δηλαδή τα αρνητικά χαρακτηριστικά τους στοιχεία, επωφελούμενοι, ατομικά, οικογενειακά και συντεχνιακά, μεταποιώντας τα εγγενή τους συστατικά στοιχεία (μεταξύ άλλων,και το περίφημο «φιλότιμο» αλλά και η «φιλονομία»τους) σε εκδηλώσεις καταφανούς αντίθεσης προς το νόμο,την πατροπαράδοτη ματαιοδοξία τους ως εικόνα αρπακτικού κτητικού συναισθήματος, και την πηγαία τους δημιουργικότητα με τα χαρακτηριστικά καταστροφικής μανίας.
Πρέπει, λοιπόν, να εξετασθεί ιστορικά και κοινωνιολογικά ακόμη
και η θεωρία του «σοσιαλισμού»,αν δηλαδή αυτή σήμαινε στη συνείδηση του Ρωμηού το βόλεμα στο κράτος και τους δημόσιους οργανισμούς, γενικά στις δημόσιες υπηρεσίες,όπου δεν χρειάζεται αγώνας για να διακριθεί κανείς και να μοχθήσει.Και επί πλέον να ερευνηθεί αν η κολοσσιαία αύξηση του δημοσίου χρέους, που τώρα συντέλεσθηκε (ανάμεσα σ΄άλλα), για να βολεύονται οι στρατιές των οπαδών-ψηφοφόρων,με συνέπεια όλων αυτών την κατάργηση της αξιοκρατίαςκαι την πτώση της ποιότητας του δημοσίου βίου.Με αποκορύφωμα οι κρατούντες και μέχρις εσχάτων, «εφορμώντες επί το φιλαρχείν, διαφθείροντες τας ουσίας, κατά πάντα τρόπον,δελεάζοντες (δε) και λυμαινόμενοι τα ήθη», ν΄αποδεικνύονται ανίκανοι να λύσουν τα προβλήματα του λαού, αφού έτσι τους πολλούς «δωροδόκους και δωροφάγους κατασκευάζουσι» (Πολύβιου,«Ιστορίαι» ΣΤ,9,6-9).
Ὁ Ἕλληνας εἶναι πονηρὸς διότι πιστεύει ὅτι μπορεῖ καλύτερα νά λύσει τά προβλήματά του διά τῆς πονηρίας.
Ἔτσι λοιπόν φοροκλέπτει, ἐξαπατᾶ, κερδοσκοπεῖ, κλπ., διότι ἔχει διά τῆς ἐμπειρίας πεισθεῖ ὅτι γιά νά ἐπιβιώσει – τουλάχιστον σύμφωνα μέ τίς προσδοκίες του – θά χρειασθεῖ νά δωροδοκήσει, νά ἐξαγοράσει, νά ὑποκριθεῖ, νά κολακέψει, κλπ.
Εἶναι ἕνας φαῦλος κύκλος: Ἡ κοινωνία πού ἔχομε φτιάξει παράγει πονηρία καί ἡ συλλογικὴ μας πονηρία συντηρεῖ τὴν κοινωνία αὐτήν.
Αὐτὸ σπάει μόνον διά τοῦ παραδείγματος. Δηλαδή, μέ ἐλίτ πού δίδουν τό ζωντανό παράδειγμα τῆς δημοκρατίας: χωρίς Μυκόνους καί βίλλες, ωρίς προκλητικά προνόμια, χωρίς κοροϊδίες ἀκόμη καί στά μπακαλωρεά τῶν παιδιῶν τους, χωρίς λάϊφ στάϊλ…
Δηλαδή, πεπαιδευμένες ἡγεσίες μέ διάθεση προσφορᾶς, αἴσθηση δικαίου, σεβασμό τοῦ πλησίον.
Ὁ κ. Καραμανλῆς ὀρθῶς ἐξήγγειλε τήν ἐπανίδρυση τοῦ κράτους μέ σεμνότητα καί ταπεινότητα. Συνέλαβε τό πρόβλημα, ἀλλὰ δέν εἶχε οὔτε ήν ἱκανότητα οὔτε τούς συνεργάτες.
Μέχρι νά διαμορφωθεῖ μία κρίσιμη μᾶζα ἀνθρώπων μέ ἐπιρροή οἱ ὁποῖοι ἀποτελεσματικά νά διεκδικήσουν ἕνα κράτος δικαίου, φοβοῦμαι ὅτι θά βλέπομε τήν πονηρία νά κυριαρχεῖ τῆς δικαιοσύνης…