Βιβλιοκρισία του νέου βιβλίου του Βασίλειου Μαρκεζίνη με τίτλο “ΜΙΑ ΝΕΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ”,ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α.Α.ΛΙΒΑΝΗ

Του Μελέτη Η. Μελετόπουλου*

Δημοσιεύθηκε την Παρασκευή 12 Νοεμβρίου στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

Στο εξώφυλλο του νέου βιβλίου του Βασιλείου Μαρκεζίνη,απεικονίζεται σε τέσσερις διαδοχικές φάσεις η σταδιακή αποκόλληση της Ευρασιατικής από την Αμερικανική πλάκα,που συνάδει και με τον υπότιτλο του εξωφύλλου: «Στα πλαίσια της βαθμιαίας ανεξαρτητοποίησης της Ευρώπης από τις ΗΠΑ».Η κεντρική πράγματι γεωπολιτική υπόθεση εργασίας,εντός της οποίας ο συγγραφέας εντάσσει τον συνολικό του προβληματισμό γιά την πορεία της χώρας μας,είναι η αποδυνάμωση της αμερικανικής κοσμοκρατορίας και η ανάγκη αναδιατύπωσης του δόγματος της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής σε εντελώς νέα βάση.

Ο Β.Μαρκεζίνης,τηρώντας ακαδημαϊκή απόσταση από τα πράγματα, ξεκινά από την ανάλυση της διεθνούς πραγματικότητας,γιά να επικεντρωθεί στην συνέχεια στο ζήτημα του ορθού γεωπολιτικού προσανατολισμού της Ελλάδας(αντίθετα με την συνήθη νεοελληνική προσέγγιση,που οδηγεί από τον «ομφαλό της γης» στην διεθνή «περιφέρεια»).Η ποιότητα της γεωπολιτικής του σκέψης θυμίζει σε μεγάλο βαθμό αυτήν του Μπρεζίνσκυ,αν και υπερέχει σαφώς σε ιστορικό και φιλοσοφικό βάθος. Θεωρεί ότι η ιστορία της ανθρώπινης σύγκρουσης συνεχίζεται αμείωτη και ότι το διεθνές παιχνίδι ισχύος θα παίζεται στο προβλέψιμο μέλλον με ακόμη μεγαλύτερη σφοδρότητα(σ.88).Πεποίθηση του Μαρκεζίνη είναι ότι παγκόσμια τάξη διατηρείται μέσω της ισορροπίας και όχι της συγκέντρωσης ισχύος.Επομένως χαιρετίζει την ανάδυση του πολυπολικού κόσμου,που θα διαδεχθεί την αμερικανική μονοκρατορία(σ.σ. 88,105 και αλλού). Ο συγγραφέας θεωρεί ότι η Ευρώπη,αν και  πρέπει να απελευθερωθεί από την αμερικανική επιρροή και να προσεγγίσει την Ρωσσία,δεν πρέπει ασφαλώς και να υιοθετήσει εχθρική στάση προς τις ΗΠΑ(σ.105).

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου του,ο Μαρκεζίνης αναλύει το θέμα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.Η Ευρώπη,κατά τον συγγραφέα(ο ίδιος ομολογεί ότι έχει αφιερώσει ολόκληρη την ζωή του στο ιδανικό της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης,σ.126) αίναι ανίκανη να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο της στον νέο πολυπολικό κόσμο που αναδύεται σήμερα.Επιπλέον επεκτάθηκε με υπερβολικό ρυθμό και έχει χάσει την συνοχή της.Ιδιαιτέρως η Ελλάδα χρειάζεται επιτακτικά επαναπροσδιορισμό της εξωτερικήςτης πολιτικής,που έχει παραμείνει ως προς τα βασικά της σημεία απαράλλακτη από το το τέλος του Β’Παγκοσμίου Πολέμου(αλλά και διαρθρωτική αλλαγή της οικονομίας της),ώστε να προσαρμοστεί στα νέα διεθνή δεδομένα.Ο συγγραφέας εισηγείται μία εξωτερική πολιτική ίσων αποστάσεων από τα κυριώτερα κέντρα ισχύος,δηλαδή την Αμερική,την Ρωσσία και την Κίνα.

Ειδικά για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις ο συγγραφέας διευκρινίζει ότι δεν συμμερίζεται τις προκαταλήψεις του παρελθόντος,αλλά αποδοκιμάζει υπ’όψη του την πρόσφατη προκλητική στάση της Τουρκίας απέναντι στην Ελλάδα(σσ.199-200).Η Τουρκία διαθέτει αξιόπιστο μηχανισμό εξωτερικής πολιτικής,ήταν η πρώτη χώρα που προέβλεψε και επιχείρησε να εκμεταλλευθεί τα γεωπολιτικά επακόλουθα της σοβιετικής κατάρρευσης,προχωρώντας σε βαθειά διανοητική επανεξέταση της κεμαλικής εξωτερικής πολιτικής,και είχε από τότε συνειδητοποιήσει την αναξιοπιστία του κυριώτερου ψυχροπολεμικού υποστηρικτή της,δηλαδή των ΗΠΑ(σ.200).

Ο Β.Μαρκεζίνης αναφέρεται σε πολλά σημεία του έργου του στον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Νταβούτογλου,τον οποίον αντιμετωπίζει με προσοχή ως ακαδημαϊκό συνάδελφο και ταυτόχρονα πολιτικό εθνικό ανταγωνιστή.Βεβαίως,οι γεωπολιτικές φιλοδοξίες της Τουρκίας έχουν προκαλέσει αντιδράσεις και την καχυποψία των δυτικών δυνάμεων(σ.211).Ο ίδιος ο συγγραφέας,όχι μόνον ως Έλληνας αλλά κυρίως ως Ευρωπαίος,όπως δηλώνει κατηγορηματικά, τάσσεται μεν υπέρ της στενής οικονομικής συνεργασίας και της ειδικής σχέσης της Ευρώπης με την Τουρκία,αλλά διαφωνεί με την πλήρη ένταξή της,διότι θεωρεί ότι αυτή θα επιβράδυνε την διαδικασία εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. «Αυτός άλλωστε είναι και ο λόγος για τον οποίο η Αμερική και οι ευρωπαϊκοί δορυφόροι της,όπως η Μεγάλη Βρεταννία,επιδιώκουν το συγκεκριμένο αποτέλεσμα.»(σ.213).Παραπέμπει μάλιστα σε εύγλωττα κείμενα αμερικανών αναλυτών,που θεωρούν την ένταξη της Τουρκίας ασπίδα προστασίας έναντι της δημιουργίας μίας ευρωπαϊκής υπερδύναμης.

Η Ελλάδα,στην εποχή της μεγάλης γεωπολιτικής ρευστότητας που προκάλεσε η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης,ήταν απορροφημένη στην δίνη αυτό-ακυρωτικών κομματικών διενέξεων,που απορρέουν από προσωπικές φιλοδοξίες και οικογενειακές αντιπαλότητες,βλάπτουν τους πάντες και δεν ωφελούν κανέναν.Όπως ακριβώς συμβαίνει και σήμερα(σς.214-5).Δεν συνήγαγε τα αναγκαία συμπεράσματα από τις ελληνοτουρκικές κρίσεις και την στάση συμμάχων και αντιπάλων.Οι υπαίτιοι απαλλάχθηκαν από τις ευθύνες τους,χρησιμοποιώντας έντεχνα κοινοβουλευτικούς μηχανισμούς και συναφείς ισχνές πλειοψηφίες.Οι πρωτοβουλίες Σημίτη-Παπανδρέου σε σχέση με την Τουρκία δεν απέδωσαν.Κάτι που οδηγεί στην αναγκαιότητα αναπροσαρμογών(216).

Ο συγγραφέας προτείνει:α.την ανάληψη ενεργότερου ρόλου της Ελλάδας στην Ευρώπη,κάτι που οπωςδήποτε θα συνεπάγεται μείωση,σε ορισμένες περιπτώσεις, της ελληνικής εθνικής κυριαρχίας.β.ενεργό συμβολή της Ελλάδας στην αναδιαμόρφωση του ρόλου του ΝΑΤΟ,στην κατεύθυνση της διασφάλισης της ευρωπαϊκής αυτονομίας δράσης,αποφυγής εμπλοκών σε υπερπόντιους πολέμους αμερικανικών συμφερόντων και εξάλειψης παλαιών αντιρωσσικών φοβιών ψυχροπολεμικού τύπου.Ειδικώτερα ο συγγραφέας θεωρεί ότι η Ελλάδα πρέπει να παίξει ενεργότερο ρόλο στην προσέγγιση Ευρώπης-Ρωσσίας,όχι μόνον διότι ο ρωσσικός πολιτισμός είναι μέρος του ευρωπαϊκού,αλλά και διότι η Ρωσσία και η Ευρώπη έχουν συμπληρωματικές οικονομίες και μία συνεργασία μεταξύ τους θα βοηθούσε επιπλέον την φιλελευθεροποίηση της ρωσσικής οικονομίας.Αυτήν την αναπροσαρμογή έχουν επιχειρήσει να ακυρώσουν οι Αμερικανοί και οι φίλοι τους στους κόλπους του ελληνικού πολιτικού χώρου(σ.234),επομένως η μάχη δεν πρέπει να δοθεί τόσο εναντίον των Αμερικανών όσο εναντίον εκείνων των Ελλήνων που λησμονούν ότι η πρωταρχική τους υποχρέωση είναι προς την δική τους πατρίδα(ibid).γ.ο συγγραφέας επιπροσθέτως προτείνει την ανάπτυξη δεσμών με χώρες με τις οποίες διαθέτουμε ή διαθέταμε πολιτιστική συγγένεια.δ.η Ελλάδα να παίξει ενεργότερο ευρωπαϊκό ρόλο στον περιορισμό της παράνομης μετανάστευσης.

 

 

Μεθοδολογικά ο Μαρκεζίνης προάγει έναν τρόπο σκέψης που θα μπορούσε να αποκληθεί»γεωπολιτική φαντασία»(παραφράζοντας την κοινωνιολογική φαντασία του C.R.Mill).Υπό την έννοια του –απαραίτητου σε μεταβατικές και ρευστές εποχές-απεγκλωβισμού του αναλυτή από παρωχημένα δόγματα ή ιδεολογικά σχήματα(σ.101).Στα σημερινά ελληνικά γεωπολιτικά κείμενα,επισημαίνει(ibid),κυριαρχούν παρωχημένα δόγματα,η ρομαντική αυταπάτη ότι ο κόσμος αποτελείται από φιλέλληνες και ανθέλληνες ή και από την αδυναμία κατανόησης της ουσίας των πραγμάτων όταν διακυβεύονταιν τα προσωπικά συμφέροντα του εκάστοτε σχολιαστή.Η αιχμηρότητα των διαπιστώσεων αλλά και συχνά το περιεχόμενό τους θυμίζουν πολύ τον αείμνηστο Παναγιώτη Κονδύλη(1943-1998),αν και η αφετηρία της σκέψης καθώς και τα συμπεράσματα ασφαλώς διαφέρουν.

*Διδάκτωρ Κοινωνικών και Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης